„Pieśni Łysogórskie” to zbiór pięciu pieśni religijnych z XV wieku, z najbardziej znanym „Lamentem Świętokrzyskim”.
„To dzieło znacznie odbiegające od innych zabytków piśmienniczych późnego średniowiecza. W zgodnej opinii humanistów jest to najpiękniejsza pieśń maryjna po +Bogurodzicy+. Poezja religijna na światowym poziomie” – podkreślił podczas poniedziałkowej konferencji prasowej poświęconej spektaklowi prof. Krzysztof Bracha, historyk z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Reżyserami przedsięwzięcia są Jan Tarnawski i Marcin Majewski, twórcy spektaklu „Kazania Świętokrzyskie”, śpiewanej wersji jednego z najcenniejszych zabytków polskiego piśmiennictwa.
„Razem z Marcinem Majewskim chcieliśmy +odkurzyć+ zabytki naszej narodowej kultury. Wcześniej pracowaliśmy razem przy +Kazaniach Świętokrzyskich” i nad +Graduałem Wiślickim+. Teraz przyszła kolej na +Pieśni Łysogórskie”. Uznaliśmy, że zaangażowanie znanych autorów i stworzenia z tego widowiska, jest najlepszą formą promocji tych tekstów” – powiedział PAP Jan Tarnawski.
Muzykę do spektaklu skomponował Michał Lorenc, twórca muzyki do ponad 200 filmów m.in. Przedwiośnia, Krolla i Psów.
Kto jest autorem „Pieśni Łysogórskich” nie wiadomo. Skopiował je i prawdopodobnie zredagował benedyktyn Andrzej ze Słupi w opactwie Benedyktynów na Świętym Krzyżu w drugiej połowie XV wieku. Pieśni Łysogórskie zostały odkryte w 1831 roku przez Łukasza Gołębiowskiego, wybitnego znawcę rękopisów średniowiecznych. To on prawdopodobnie nadał rękopisom miano „Pieśni Łysogórskich”. Historycy do dzisiaj nie mają pewności, gdzie znajduje się oryginał.
Koncert „Pieśni Łysogórskie” odbędzie się w klasztorze na Świętym Krzyżu w sobotę.
Według tradycji założenie benedyktyńskiego opactwa na Świętym Krzyżu miało nastąpić w 1006 r. z fundacji Bolesława Chrobrego. Naukowcy (m. in. prof. Marek Derwich) mówią jednak częściej o XII wieku. Jako założyciela wskazują oni Bolesława Krzywoustego.
Od późnego średniowiecza klasztor był jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków kultury intelektualnej, właścicielem znaczącej w skali środkowej Europy biblioteki, co najmniej od XIV w. działało tu znakomite skryptorium. Tu powstał m.in. jeden z najcenniejszych zabytków polskiej kultury piśmienniczej, datowane na XIII lub XIV w. "Kazania Świętokrzyskie" - uznawane za najstarszy tekst prozatorski, stworzony w języku polskim.
W okresie panowania dynastii Jagiellonów Święty Krzyż był najważniejszym sanktuarium w Polsce. W czasach przedrozbiorowych był celem licznych pielgrzymek, które odbywali także królowie Polski. Od lat 30. XX wieku gospodarzami klasztoru są zakonnicy ze zgromadzenia oblatów.
W lutym 2013 r. papież Benedykt XVI zdecydował o nadaniu kościołowi Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu tytułu bazyliki mniejszej. We wrześniu 2014 r. uroczyście otwarto odbudowaną wieżę bazyliki zburzoną w czasie I wojny światowej.
Do dzisiaj w sanktuarium przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego, od których swą nazwę biorą Góry Świętokrzyskie.