Na przemian drażni i fascynuje. "Frankofonia" w kinach

PREMIERA | „Frankofonia” na przemian drażni i fascynuje. W chwilach, w których na ekranie króluje kaznodziejski ton i patos, nowy film Aleksandra Sokurowa ociera się o niemal kampową przesadę. Od czasu do czasu rosyjskiemu reżyserowi udaje się jednak okiełznać tę nieznośną manierę i przyjąć znacznie bardziej kameralną perspektywę. W takich momentach „Frankofonia” zdradza uśpiony potencjał i okazuje się interesującą medytacją na temat napięć pomiędzy kulturą a polityką.

Fragmentom dokumentalnych kronik z czasów II wojny światowej towarzyszą odgrywane przez aktorów sceny przedstawiające wydarzenia z historii Luwru. Jakby tego było mało, reżyser wprowadza do filmu także futurystyczny wątek statku przewożącego najważniejsze dzieła europejskiej sztuki. Mnogość wątków wyraźnie szkodzi „Frankofonii”. Zbędne okazują się w nowym filmie Sokurowa scenki z udziałem Napoleona i – uchodzącej za symbol Francji – Marianny. Obie te postacie sprawiają wrażenie, jakby przybłąkały się na plan z jakiejś pośledniej farsy. Obecny w scenach z ich udziałem humor wydaje się przez to toporny i wysilony. Na takim tle jeszcze mocniej wybrzmiewa charakteryzujące reżysera czarnowidztwo. Pojawiający się na ekranie we własnej osobie Sokurow nie marnuje żadnej okazji do wygłoszenia monologu o kryzysie europejskiej kultury i jego katastrofalnych następstwach, które odczujemy w najbliższej przyszłości. Widoczny w tych zabiegach narcyzm sprawia jednak, że narracja reżysera, zamiast skłaniać do refleksji, wzbudza nieufność i prowokuje oskarżenia o hochsztaplerstwo.

Wszystko się zmienia, gdy Sokurow porzuca swą wątpliwą futurologię na rzecz powrotu do wydarzeń z czasów II wojny światowej. Reżyser skupia się wówczas na przedstawieniu relacji pomiędzy dyrektorem Luwru Jacques’em Jaujardem a oddelegowanym przez nazistów do nadzorowania placówki Franzem Metternichem. Choć obaj mężczyźni stoją po różnych stronach barykady, nawiązują sekretny sojusz, którego przedmiot stanowi ocalenie zbiorów muzeum przed wywózką z Paryża. Na przekór wojennemu barbarzyństwu Jaujard i Metternich wykazują się ujmującą troską o dziedzictwo kulturowe. Swoich działań nie uznają za przejaw heroizmu, lecz zwykłej przyzwoitości. Nie ma wątpliwości, że ich skromna postawa powinna dać do myślenia nie tylko widzom, lecz także megalomańskiemu Sokurowowi.