W wiosennym sezonie Luwr od środy pokazuje dwie wystawy największych mistrzów holenderskiego malarstwa: Vermeera z Delft (1632–1675), którego obrazy zestawiono z dziełami współczesnych mu twórców malarstwa rodzajowego, i Rembrandta oraz jego kręgu z kolekcji lejdejskiej.

Odkrywca Vermeera z końca XIX wieku, francuski dziennikarz i krytyk Theophile Thore-Buerger, zachwycony łagodnym światłem malowanych przez Holendra scen i skupioną, cichą atmosferą ulotnej tajemnicy uczuć ich bohaterek, nazwał go "sfinksem z Delft". Nazwa przylgnęła, wraz z mitem samotnego geniusza.

Blaise Ducos, kurator z Luwru, który pracował przez pięć lat nad przygotowaniem wystawy, twierdzi, że dopiero dzięki niej można przekonać się o zależnościach łączących Johannesa Vermeera z holenderskim malarstwem rodzajowym takich twórców jak Gerard Ter Borch, Jan Steen, Gerard Dou, Pieter de Hooch czy Gabriel Metsu.

Uważano dotąd, że autor "Dziewczyny z perłą", "Kobiety czytającej list" raczej nie wyjeżdżał, poza rzadkimi przypadkami, z rodzinnego miasta.

“Vermeer musiał podróżować i znać prace innych malarzy scen rodzajowych, inaczej nie mógłby docenić tego, co się w nich działo. Podobnie jak Rembrandt nigdy nie wyjeżdżał za granicę, ale nie był odcięty w Delft i ograniczony do swego małego warsztatu" - mówi Ducos.

Obraz Ter Borcha z 1655-6 roku z haskiego Mauritshuis, przedstawiający kobietę piszącą list, Vermeer musiał widzieć prawdopodobnie w jego warsztacie w Deventer albo u jakiegoś kolekcjonera w Rotterdamie. Rozwinął ten temat rok później ("Czytająca list" z Galerii Narodowej w Waszyngtonie) i tchnął w niego życie, kierując spojrzenie bohaterki w stronę widza. Właśnie na moment oderwała się od pisania, ale nadal skupienie maluje się na jej twarzy.

Ponad 20 muzeów nadwiślańskich stworzyło projekt "Muzea Szlaku Wisły"

Zobacz również

Wystawa udowadnia, że choć Vermeer zapożyczał tematy i pozy z nieco wcześniejszych dzieł, ożywały one pod jego pędzlem, zabarwiały się emocjami i jak w krysztale światło, skupiały nastrój. Inni malarze rodzajowi tego nie potrafili. Obraz Ter Borcha tylko wprowadził do malarstwa ten temat.

Rozwój malarstwa rodzajowego w Republice Zjednoczonych Prowincji towarzyszył bogaceniu się na zamorskim handlu i koloniach jej obywateli, którzy jako zamożni mieszczanie, kupcy, akcjonariusze obu holenderskich Kompanii Indyjskich chcieli ujrzeć w sztuce odzwierciedlenie swojej nowej pozycji społecznej, dobrobytu i spokoju wyidealizowanego życia domowego.

Stąd w latach 1650-1675, w apogeum potęgi gospodarczej Holandii, w złotym wieku kultury holenderskiej nastąpił prawdziwy wysyp malarstwa o tematyce rodzajowej, nierzadko podszytej kalwińską moralistyką i ukrytą symboliką miłosną. Drobnomieszczaństwo znalazło w tej sztuce swoją reprezentację. Obrazy znaleźć można było niemal w każdym domu, nawet w domach dla starców, finansowanych głównie przez regentów sprawujących władzę w niedawno proklamowanej (1648) Republice.

Wystawa obejmuje 70 obrazów, w tym 12 samego Vermeera - jedną trzecią jego znanego dorobku. Pokazano "Geografa" ukończonego ok. 1669 roku, "Koronczarkę" z ok. 1669–1670, "Dziewczynę z dzbanem mleka" oraz obrazy Gerarda Dou, Gerarda Ter Borcha, Jana Steena, Pietera de Hooch, Gabriela Metsu.

Z konfrontacji z nimi Vermeer wychodził zwycięsko. Nikt poza nim nie umiał tak malować miękkiego światła, oddać zawieszenia czasu. Ale malował powoli i niewiele - od dwóch do trzech obrazów rocznie. To wyjątkowo mało w kraju, w którym malowano więcej niż kiedykolwiek w historii malarstwa. W maleńkich w skali Europy Zjednoczonych Prowincjach w XVII wieku namalowano 5 mln obrazów. One też swoją skalą najczęściej były nieduże.

"Dziewczyna z dzbanem mleka" z Rijksmuseum w Amsterdamie, nazywana czasem "Giocondą Północy", razem z "Dziewczyną z perłą" zyskały sobie, według Ducosa, "znaczący status w zbiorowej świadomości nie tylko holenderskiej". Niewiele jest obrazów "tak prostych i tak skromnych" wśród największych arcydzieł całego malarstwa - ocenia w dziele "O sztuce" wnikliwy znawca jej historii Ernst Gombrich.

To obraz wywołujący poczucie obcowania z czymś cudownym i tchnącym spokojem, choć ikonograficznie sama scena należy do obrazów ukazujących zwykle leniącą się służbę i wnętrza kuchenne. To także dzieło kojarzone z obrazami miłosnego pożądania, o czym świadczą nie tylko drobne szczegóły, jak wizerunek Kupidyna na jednym z kafelków.

Dziewczyny służebne, zwłaszcza mleczarki, już same w sobie mogły stanowić aluzję do uprawiania miłostek w ukrytej mowie holenderskiego malarstwa. Podobnie gorące węgle w ogrzewaczu do stóp stojącym na podłodze mogą ewokować żar uczuć żywionych przez kobietę nalewającą mleko z dzbanka, będącego jednym z tradycyjnych symboli kobiecości. Ale być może jest to, jak pisał z kolei mentor polskich historyków sztuki Jan Białostocki, "metafora pracy i porządku".

Wystawę dzieł Vermeera, pokazywaną do 22 maja w Luwrze, zorganizowano we współpracy z Galeriami Narodowymi Irlandii i amerykańską, do których następnie powędruje ona - w czerwcu do Dublina, a jesienią - do Waszyngtonu.

Wiosenny sezon wystawienniczy w Luwrze poświęcony złotemu wiekowi holenderskiej kultury to również prezentacja około 30 obrazów, w tym 10 arcydzieł Rembrandta i przypisanego mu niedawno obrazu z tzw. lejdejskiej kolekcji należącej do amerykańskiego filantropa i frankofila Thomasa Kaplana i jego żony Daphne Recanati Kaplan.

Pokazywane są one razem po raz pierwszy. Nazwa kolekcji związana jest z kręgiem artystów działających w samej Lejdzie i okolicach. Byli wśród nich Gerard Dou i Frans van Mieris oraz inni z największych malarzy z kręgu rembrandtowskiego i jego nauczyciela Pietera Lastmana (1583–1633), autora obrazów o tematyce biblijnej, mitologicznej i historycznej. Lejdejczycy to tzw. fijnschilders z lat około 1630-1710, którzy starannie, gładko wykańczali powierzchnię swoich niewielkich obrazków, oddających realistycznie pełne szczegółów scenki z codziennego życia.

Wystawa ta pokazuje dla odmiany, jak jeden malarz mógł uprawiać rozmaite gatunki i korzystać z bogatego repertuaru tematów i nastrojów. Kolekcja Kaplanów liczy w sumie 250 obrazów i rysunków samego Rembrandta i kilku pokoleń jego uczniów.

Wystawa "Arcydzieła z kolekcji lejdejskiej. Wiek Rembrandta" z Luwru pojedzie do Szanghaju i Pekinu oraz do Abu Zabi.

Monika Klimowska