Ani żywi, ani całkiem umarli. Rafał Woś o książce „Piętnaście sekund”

Żołnierzy idących spod Lenino na Berlin za komuny uważano za jedynie słusznych bohaterów II wojny światowej. Po 1989 r. wahadło wychyliło się w drugą stronę. Piotr Korczyński próbuje przywrócić rzeczom właściwą miarę.

Korczyński jest mym ulubionym przedstawicielem podejścia do historii najnowszej, które skupia się na ludzkiej perspektywie. W „Przeżyłem wojnę” opisał losy żołnierzy walczących na różnych frontach II wojny. W „Zapomnianych” sięgnął po – ostatnio modną – perspektywę ludową. Zrobił to wiarygodniej niż wielu innych adeptów tej sztuki. Na dodatek w sposób naturalny i niewymuszony.

Bohaterami „Zapomnianych” byli chłopi walczący w różnych formacjach polskiego wojska. Najnowsza książka Korczyńskiego jest jednak dużo mocniejsza. Autor podjął się w niej opisania losów kościuszkowców. Tych, którzy nie zdążyli do armii Andersa, ale za to dotarli do ojczyzny z dalekich zakamarków Związku Radzieckiego. A nawet dalej – bo wielu z nich doszło aż do Berlina. To oni zawieszali polskie flagi na ważnych obiektach w zdobywanej przez Armię Czerwoną stolicy hitlerowskich Niemiec.

Za komuny poświęcano im w Polsce całą uwagę. Mieli pomniki wykute w kamieniu, a ich droga została uwieczniona w filmie i literaturze. Ale czy był to obraz wiarygodny? Czy mit polsko-radzieckiego braterstwa broni był oparty na faktycznych podstawach? Ile było w tym historycznej prawdy? A ile propagandy?

Kolejne lata po 1989 r. nie przyniosły odpowiedzi na te pytania, bo czyn bojowy kościuszkowców nie był po upadku PRL ani trochę en vogue. Został z nami jako zombiak. Ani żywy, ani całkiem umarły. Za to popadający w zapomnienie.

Korczyński przypomina jednak, że na szlaku bojowym znad Oki do Berlina zginęło ponad 66 tys. polskich żołnierzy. A starcia pod Studziankami (dziś – nieprzypadkowo – noszącymi nazwę Pancernych) albo pod Kołobrzegiem to były wielkie bitwy. Jeśli mówimy i pamiętamy o Arnhem albo o Monte Cassino, to front wschodni też musi być pamiętany.

Korczyński pisze trochę o polityce. O rachubach Stalina. O Berlingu, Świerczewskim czy innych mniej znanych dowódcach (ciekawa jest historia gen. Mierzycana). Ale przede wszystkim o zwykłych kościuszkowcach. O losach, które doprowadziły ich do Sielec nad Oką. O balansowaniu na granicy życia i śmierci. O zmieniającej się jak w kalejdoskopie naturze relacji z Rosjanami (od wrogów do przyjaciół, i w drugą stronę).

Wojna u Korczyńskiego to czas trudny do pojęcia ludziom znającym go tylko z opowieści snutych w czasach pokoju. Ale taka właśnie jest autentyczna historia. Warta opisania. A Korczyński ma do takiego opisu jedno z najlepszych dziś w Polsce piór. ©℗