Baśniowe motywy, apokaliptyczne scenariusze, przedziwne krajobrazy pełne mokradeł, ostępów leśnych wypełniają obrazy, Aleksandry Waliszewskiej, które są właśnie prezentowane na wystawie w warszawskim Muzeum nad Wisłą.
„Opowieści okrutne. Aleksandra Waliszewska i symbolizm Wschodu i Północy” to pierwszy tak przekrojowy pokaz prac artystki. Publiczność zobaczy na wystawie ponad sto trzydzieści prac, w tym niepokazywane nigdy wcześniej publicznie najnowsze obrazy olejne i ponad osiemdziesiąt dzieł innych autorów.
Prace Waliszewskiej zestawiono z dziełami twórców z Polski, krajów bałtyckich Estonii, Łotwy, Litwy oraz Czech i Ukrainy, z którymi łączy je formalne i tematyczne pokrewieństwo. „Pozwala to widzieć Waliszewską jako artystyczną i konceptualną potomkinię sztuki przednowoczesnej i pochodzących z regionów nordyckich, bałtyckich i wschodnioeuropejskich symbolistów późnego XIX i wczesnego XX wieku. Scenerią jej prac są mokradła, mroczne lasy, zagubione autostrady i ponure przedmieścia” – zaznacza kuratorka Natalia Sielewicz, która wraz z Alison M. Gingeras przygotowała tę wystawę.
Malarka sięga do różnorodnych źródeł – powieści gotyckich, pogańskich mitologii czy motywów zapożyczonych ze średniowiecznych rękopisów. Bohaterami malarstwa Waliszewskiej są czarty, wampiry, upiory, kościotrupy, szalone dziewczęta, syreny, rusałki, wyłaniające się z topieli ryby-stwory, kobiety rycerki na koniach z kosą w ręce, pająki i pajęczyce oraz wszędobylskie na tych obrazach koty, często przybierające ludzkie cechy. „Pracami Waliszewskiej wydaje się rządzić logika snów, a środkiem obrazowania jest metafora, która odnosi do emocji i napięć egzystencjalnych, takich jak miłość, pożądanie, przemijanie, lęk przed śmiercią. Podobnie jak w sztuce symbolistów, w twórczości Aleksandry Waliszewskiej osnową wizualnych opowieści jest metafora, której artystka używa do drobiazgowych rozważań nad złożonością kondycji ludzkiej” – komentuje kuratorka Alison M. Gingeras.
Kuratorki tak skomponowały wystawę, by utworzyć kilka narracyjnych ścieżek i sekcji o tytułach zaczerpniętych z wątków obecnych stale w twórczości Waliszewskiej; ekspozycję otwiera np. przestrzeń nazwana „Choroba, śmierć i żałoba”, a pierwszym eksponatem „witającym” publiczność jest gipsowa rzeźba Bolesława Biegasa „Potężny duch” z 1901 r. Nawiązaniem do klimatu obrazów Waliszewskiej jest np. płótno Teofila Ociepki „Górnik w lesie” z 1956 r. W bajkowym, porośniętym gigantycznymi paprociami lesie, pełnym zdziwionych saren siedzi pod drzewem górnik w stroju galowym.
Tematy obrazów Waliszewskiej łączą sztukę tej współczesnej polskiej artystki z artystami tworzącymi wcześniej w Europie Wschodniej i Północnej. Na przykład specyficznie słowiańskie historie o upiorze, żywym trupie, o rusałkach wciągających pod wodę niewiernych młodzieńców znajdują w jej pracach swój dalszy ciąg. Aleksandra Waliszewska tworzy gęste narracyjnie i nasączone licznymi nawiązaniami do historii sztuki obrazy olejne, gwasze i pastele.
Artystka jako swoich najważniejszych poprzedników wskazuje – pokazywanych także na wystawie – Bolesława Biegasa, Mieczysława Jakimowicza, Edwarda Okunia, Jana Rembowskiego, Mariana Wawrzenieckiego i Witolda Wojtkiewicza.
Na wystawie pokazywane są również prace prababki artystki – znanej autorki bajek dla dzieci, jej babki rzeźbiarki oraz matki, także artystki.
Sztuka Waliszewskiej – jak podkreślają kuratorki - wychodzi daleko poza kontekst muzealny. Artystka udostępnia swoje prace na Instagramie, na którym obserwuje ją ponad sto tysięcy osób. Wciąż rosnącą międzynarodową publiczność intrygują jej figuratywne, zanurzone w historii sztuki opowieści. Dzięki mediom społecznościowym trafiają one do popkultury: na okładki płyt i książek Nicka Cave'a, Chicaloyoh, Pan Total i wielu zespołów noise’owych, a także t-shirty, tatuaże, porcelanę.
Wystawie towarzyszy bogato ilustrowana publikacja „Opowieści okrutne”, która jest czymś więcej niż katalogiem. Zawiera ona interpretację sztuki Waliszewskiej przedstawioną w eseju kuratorek wystawy Alison M. Gingeras i Natalii Sielewicz oraz reprodukcje osiemdziesięciu prac artystki zestawionych z ponad pięćdziesięcioma obrazami i rzeźbami historycznymi, m.in. Wojtkiewicza, Biegasa, Čiurlionisa, Wróblewskiego. Autorką projektu katalogu jest Alicja Pismenko.
Wystawa „Opowieści okrutne. Aleksandra Waliszewska i symbolizm Wschodu i Północy” w Muzeum Sztuki Nowoczesnej – Muzeum nad Wisłą będzie dostępna od 3 czerwca do 2 października 2022 r. (PAP)
Anna Bernat