Historia czterech inicjatyw: rosyjskiej sieci Muzeów Kultury Artystycznej, hanowerskiego Kabinett der Abstrakten, nowojorskiego Société Anonyme Inc. oraz powstałej w Łodzi kolekcji grupy "a.r." to temat wystawy, która zostanie otwarta w piątek w łódzkim Muzeum Sztuki.

Wystawa "Awangardowe muzeum” to pierwszy na świecie projekt prezentujący historię czterech niezwykłych inicjatyw: rosyjskiej sieci Muzeów Kultury Artystycznej, hanowerskiego Kabinett der Abstrakten, założonego w Nowym Jorku Société Anonyme Inc. oraz powstałej w Łodzi Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej grupy "a.r.". Motywem, który je łączy, jest niechęć ich twórców do muzeów rozumianych jako świątynie służące kultywowaniu przeszłości.

Wystawa, której kuratorami są Agnieszka Pindera i Jarosław Suchan, prezentuje zarówno cenne materiały archiwalne, pozwalające zapoznać się z założeniami i historią poszczególnych awangardowych inicjatyw, jak również jest ekspozycją prac związanych z nimi artystów. Wśród nich znajdują się dzieła Marcela Duchampa, Katherine S. Dreier, Natalii Gonczarowej, El Lissitzkiego, Kazimierza Malewicza, Pieta Mondriana, Pabla Picassa i Aleksandra Rodczenki, użyczone m.in. przez Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Tate Modern w Londynie, State Museum of Modern Art w Salonikach, National Gallery w Erywaniu czy Yale University Art Gallery w New Haven.

Co szczególnie istotne w przypadku tej ekspozycji, wybór dzieł i ich aranżacja zostały zainspirowane wystawami historycznymi, m.in. pierwszą stałą ekspozycją kolekcji grupy "a.r." w Miejskim Muzeum Historii i Sztuki w Łodzi oraz "International Exhibition of Modern Art" zorganizowaną przez Société Anonyme w Brooklyn Museum w 1926 r. Zwiedzający obejrzą również rekonstrukcję słynnego Kabinnet der Abstrakten (Gabinet abstrakcji), który rosyjski konstruktywista El Lissitzki zaprojektował w 1927 roku dla Provinzialmuseum w Hanowerze.

Sala była efektem wcześniejszych eksperymentów artysty, z których wynikało, że zmiana światła, faktury ścian, zestawień kolorystycznych i sposobu rozmieszczania form w przestrzeni, może przyczynić się do poszerzenia zdolności percepcyjnych widza i zachęcić go do aktywności. Rozwiązania zastosowane w Kabinnet der Abstrakten miały kojarzyć się ze scenerią nowoczesnych metropolii. Założeniem artysty było także, by widz doświadczał w jego przestrzeni płynności, nieokreśloności i wielowymiarowości, które są cechami sztuki abstrakcyjnej.

Z kolei w utworzenie Sieci Muzeów Kultury Artystycznej zaangażowani byli najważniejsi przedstawiciele rosyjskiej awangardy, m. in. Wassily Kandinsky, Kazimierz Malewicz, Władimir Tatlin i Aleksandr Rodczenko. Nawoływali m.in. do całkowitego usunięcia z muzealnych galerii sztuki dawnej i zastąpienia jej wyłącznie współczesną twórczością. Podważano kompetencje zawodowych muzealników; ich rolę przejąć mieli artyści.

Société Anonyme Inc.: Museum of Modern Art to stowarzyszenie założone w 1920 roku w Nowym Jorku z inicjatywy malarki i kolekcjonerki Katherine S. Dreier oraz czołowych przedstawicieli amerykańskiego i francuskiego dadaizmu – Marcela Duchampa i Man Raya. Wierzyli oni, że obcowanie ze sztuką pochodzącą z różnych stron świata może przyczynić się do większego porozumienia między narodami, przybliżając nadejście nowego wieku, w którym wszelkie podziały między ludźmi zostaną zniesione.

Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej grupy "a.r." jest najmłodszym spośród projektów prezentowanych na wystawie, ale też najbardziej trwałym, ponieważ ten zbiór, zaprezentowany po raz pierwszy w 1931 roku, stał się zaczątkiem Muzeum Sztuki w Łodzi. W powstanie kolekcji - obok jej pomysłodawcy Władysława Strzemińskiego - zaangażowani byli rzeźbiarka Katarzyna Kobro, malarz Henryk Stażewski oraz poeci: Julian Przyboś i Jan Brzękowski. Na ich apel o przekazywanie prac odpowiedzieli najwybitniejsi przedstawiciele ówczesnej europejskiej awangardy - do Łodzi trafiły w formie darów dzieła m.in. Jeana Arpa, Theo van Doesburga, Pabla Picassa, Fernanda Légera, Kurta Schwittersa, Alexandra Caldera, Soni Delaunay czy Maxa Ernsta.

Wystawa "Awangardowe muzeum" zostanie otwarta w piątek o godz. 18 i będzie dostępna w Muzeum Sztuki w Łodzi do 27 lutego. Zdaniem kuratorów, pokazany na niej fragment XX-wiecznej historii sztuki, może być inspiracją do formułowania wniosków w toczącej się współcześnie debacie o tym, czym powinno być muzeum.