Najpiękniejsze obrazy, największe nazwiska sztuki polskiej, najboleśniejsze sprawy Polski przedstawia wystawa, którą otwiera obraz Jana Matejki "Upadek Polski"(Reytan), nawiązujący do wydarzeń na Zamku Królewskim w Warszawie, kiedy poseł ziemi nowogródzkiej Tadeusz Reytan gwałtownie zaprotestował przeciw traktatowi ratyfikującemu I rozbiór Polski. I następne płótno "Melancholia" Jacka Malczewskiego - jeden z najważniejszych obrazów w polskiej sztuce XIX wieku - podejmujące ważne wątki ówczesnych doświadczeń Polaków: zniewolenia i walk o niepodległość. Dalej "Polonia" według Artura Grottgera - cykl rysunkowy przedstawiający sceny z Powstania Styczniowego: przekuwanie kos na broń, powstańcza potyczka, domostwo spustoszone przez nieprzyjaciela, schronienie się powstańców w dworze szlacheckim.
"Wystawa jest niezwykła z wielu powodów: jest wielkim wydarzeniem muzealnym, ponieważ rzadko się zdarza, że publiczność może zobaczyć na ścianach jednej galerii wiszące obok siebie najcenniejsze obrazy malarstwa polskiego" - mówił podczas czwartkowej konferencji prof. Łukasz Gaweł, p.o. dyrektora MNW. "Jest też powód sentymentalny; są to bowiem obrazy, które nosimy w głowach, bez względu na to, jakie kto ma poglądy, gdzie się wychował, jaka jest jego tradycja rodzinna. To są obrazy, których nie da się z nas wyrwać, one faktycznie tworzą naszą tożsamość, odpowiadają nam na pytania zarówno o przeszłość, jak i o przyszłość" - dodał.
Według dyrektora MNW wystawa świadczy też o tym, że nie udałoby się zachować polskiej tożsamości kulturowej, gdyby nie twórczość artystów-malarzy. "Reprodukcje Grottgera, Malczewskiego, Wyspiańskiego i przede wszystkim Matejki wisiały w polskich domach. Wystawa jest zatem też małą formą spłacenia długu wobec polskich artystów" - zaznaczył.
I jeszcze jedno przesłanie wystawy wskazał prof. Gaweł. "Bez sztuki i bez artystów nie da się przetrwać. Udowodnili to polscy artyści XIX wieku, i nie możemy o tym zapominać również dzisiaj. Sztuka jest sferą wolności, sztuka jest sferą wolnej myśli i sztuka daje nam pewność wobec świata, nawet jeśli ten świat jest trudny" - podkreślił.
"W okresie zaborów rolę duchowego przewodnika narodu przejęła najpierw poezja romantyczna, a potem – sztuka. Sztuki plastyczne kształtowały i utrwalały poczucie więzi, tworzyły mitologię narodową oraz wyrażały dążenia niepodległościowe. (...) Dzieła prezentowane na wystawie przez dziesięciolecia kształtowały zbiorową wyobraźnię Polaków. Twórcy mitologii narodowej chętnie odwoływali się do chwalebnej przeszłości – dlatego polskie malarstwo historyczne przypominało o dawnej świetności kraju" – mówią kuratorki wystawy Iwona Danielewicz i Agnieszka Rosales Rodríguez.
Mitotwórczą wizję historii Polski stworzył Jan Matejko. Jak zaznaczyły kuratorki artysta piętnował osoby i stronnictwa polityczne winne upadku Rzeczypospolitej, a jednocześnie podejmował temat powinności jednostek wobec wspólnoty narodowej. "W jego dziełach odnajdziemy przejmujące przedstawienie stanów duchowego napięcia oraz głębi psychologicznej bohaterów, czego przykładem jest Reytan – Upadek Polski" - podkreśliły.
Tuż przed upadkiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów jej rozległe terytorium zamieszkiwali nie tylko Polacy, ale też Rusini, Litwini, Żydzi, Tatarzy, Karaimi, Ormianie, Niemcy. Na wystawie znalazły się obrazy o tej tematyce. Etniczną, kulturową i językową różnorodność kraju pod zaborami zilustrowali m.in. Aleksander Grodzicki i Aleksander Gierymski.
W czasie zaborów dwór szlachecki stanowił przestrzeń dbania o język i obyczaj, stał się ostoją tożsamości narodowej, zajmował też szczególne miejsce w niepodległościowej ikonografii. Temat dworu na wystawie pojawia się w pracach Ferdynanda Ruszczyca i Stanisława Kamockiego, ale też w centralnej części tryptyku Jacka Malczewskiego "Moje życie". Z dworów wywodzili się uczestnicy powstań, siedziby te pełniły też funkcję szpitali, dawały schronienie żołnierzom i uciekinierom.
Wątki ludowe, wyraźne w sztukach plastycznych Młodej Polski przewijają się w obrazach Jacka Malczewskiego; a życie górali tatrzańskich i Hucułów przedstawiali w swoich obrazach m.in. Władysław Ślewiński, Władysław Jarocki, Kazimierz Pautsch, Kazimierz Sichulski oraz Teodor Axentowicz.
Osobny fragment ekspozycji "Polska. Siła obrazu" poświęcony jest pejzażowi polskiemu: mazowieckiemu, kresowemu, tatrzańskiemu; widać to na obrazach Juliusza Kossaka, Józefa Brandta, Józefa Chełmońskiego, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Witkiewicza.
"Krajobrazy Stanisława Wyspiańskiego mówią zarazem o dramacie zniewolonego państwa: widoki Wawelu oraz krakowskich Plant to symboliczny manifest artysty oczekującego na odrodzenie się kraju i społeczeństwa. Nurt czystego pejzażu, wyzwolonego z patriotycznych powinności, odznaczający się nowoczesnym podejściem do zagadnień światła i barwy, reprezentowali Jan Stanisławski, Julian Fałat i Aleksander Gierymski" - można przeczytać w komentarzu kuratorskim.
Wystawa "Polska. Siła obrazu" to warszawska odsłona ekspozycji "Pologne 1840– 1918. Peindre l’âme d’une nation" (Polska 1840–1918. Zobrazować ducha narodu), prezentowanej do stycznia 2020 w filii Luwru w Lens. Wystawa we Francji stanowiła partnerski projekt MNW, Muzeum Louvre-Lens oraz Instytutu Adama Mickiewicza, została ponadto objęta honorowym patronatem prezydenta Republiki Francuskiej Emmanuela Macrona oraz prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudę.
Wydarzenie to uświetniło jubileusz odzyskania przez Polskę niepodległości, a także stulecie podpisania polsko-francuskiego porozumienia w sprawie migracji - o czym mówili obecni na konferencji w Warszawie Marie Lavandier dyrektorka Muzeum Louvre Lens oraz Luc Piralla-Heng Vong, kurator francuskiej edycji wystawy.
Na wystawie warszawskiej oprócz dzieł z kolekcji MNW prezentowane są arcydzieła malarstwa polskiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Zamku Królewskiego w Warszawie, Zamku Królewskiego na Wawelu, Fundacji Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz z prywatnej kolekcji państwa Sylwii i Tomasza Gardeckich.
Wystawa zorganizowana została przez Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy z Musée du Louvre-Lens, Muzeum Narodowym w Poznaniu i Instytutem Adama Mickiewicza.
Patronat narodowy objęli Prezydent RP Andrzej Duda, Ambasador Francji w Polsce Frédéric Billet, Instytut Francuski w Polsce. Wydarzenie dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Ekspozycja "Polska. Siła obrazu" będzie dostępna dla publiczności od 18 września do 20 grudnia 2020 r. w Muzeum Narodowym w Warszawie.