Największa w Polsce kolekcja prac Witkacego jeszcze otwarta

"Przede wszystkim musimy wymienić ramy – najstarsze z nich mają ponad czterdzieści lat, pozostałe robione były według tego samego wzoru. Każdą pracę trzeba będzie wyjąć z ramy, zmierzyć, sfotografować bez passe-partout. Będzie to okazja do odczytania znaków wytwórni papieru, fragmentów sygnatur, które teraz nie zawsze są w całości widoczne" – powiedziała PAP kustosz kolekcji Witkacego, Beata Zgodzińska.

Obecnie adaptowany jest na cele muzealne Biały Spichlerz – ten pięciokondygnacyjny budynek z czasów napoleońskich (1804-1811) znajduje się na prawym brzegu rzeki Słupia, naprzeciwko XVI-wiecznego Zamku Książąt Pomorskich, gdzie teraz prezentowana jest twórczość Witkacego. Stałą wystawę jego prac słupskie muzeum pokazuje od maja 1982 r.

Słupskie muzeum posiada ponad 260 prac artysty z wszystkich okresów twórczości, z czego ok. połowa jest udostępniona na wystawie. To największy w Polsce i zarazem na świecie zbiór dzieł plastycznych Witkacego.

„Precyzyjne podanie liczby posiadanych przez nas dzieł nie jest łatwe, ponieważ np. jedno z nich jest dwustronne. Poza tym, w przypadku jednej, dwóch prac autorstwo Witkacego nie jest potwierdzone” – wytłumaczyła Zgodzińska.

Podkreśliła, że podczas planowanego na jesień przyszłego roku ponownego udostępnienia kolekcji obejrzeć można będzie wszystkie dzieła artysty, z czego część będzie eksponowana na wystawie stałej, a część na czasowej. Po raz ostatni okazja do zobaczenia całości posiadanego przez słupską placówkę dorobku Witkacego miała miejsce w 2014 r.

Słupskie muzeum ma w kolekcji pejzaże, martwą naturę, wczesne portrety i pracę z połowy sierpnia 1939 r., zrobioną ponad miesiąc przed samobójczą śmiercią Witkacego. Trzon kolekcji stanowią prace wykonane w ramach działającej w latach 1925-1939 jednoosobowej Firmy Portretowej "S.I. Witkiewicz". Sam Witkacy nigdy w mieście nad Słupią nie był.

Historia słupskiej kolekcji zaczęła się w 1965 r., gdy Michał Białynicki-Birula, mieszkający wówczas w Lęborku (Pomorskie) syn zaprzyjaźnionego z Witkacym zakopiańskiego lekarza Teodora, sprzedał muzeum 110 prac artysty.

Osiem lat później zbiór powiększył się o 12 rysunków i 2 portrety przechowywane przez rodzinę Jana Józefa Głogowskiego, zaprzyjaźnionego z Witkacym inżyniera i fotografa. W 1974 r. muzeum kupiło 40 prac od dentysty Witkacego Włodzimierza Nawrockiego. W 2005 roku kupiono kolejnych 14 portretów z kolekcji filozofa Jana Leszczyńskiego. W 2011 r. pięć portretów z wczesnego okresu twórczości przekazał muzeum stryjeczny wnuk Witkacego - Maciej Witkiewicz.

Regularnie kupowane są pojedyncze prace. Pozyskuje się też archiwalia (rękopisy, pierwodruki książek, listy). W 2013 r. placówka kupiła od osoby prywatnej wykonany w 1914 r. portret Marii Zielińskiej; jest to olej na płótnie – niedokończony i sygnowany ołówkiem, co jest niezwykłą rzadkością.

Najnowszym nabytkiem jest portret Marii Białynickiej-Biruli wykonany przez Witkacego w lipcu 1934 r. pastelami i węglem na papierze. Dzieło to zaprezentowano w słupskim muzeum ponad tydzień temu.

Sportretowana Maria Białynicka-Birula była pierwszą żoną Michała (od którego muzeum kupiło w 1965 roku 110 dzieł Witkacego) oraz synową Heleny i Teodora (lekarza, bliskiego przyjaciela artysty). Praca ta jest o tyle cenna, że słupska placówka nie miała do tej pory wizerunku tej kobiety.

Stanisław Ignacy Witkiewicz Witkacy (1885 - 1939) był malarzem, fotografem, pisarzem, dramaturgiem i filozofem. W dzieciństwie nie chodził do szkoły. Edukację zapewnił mu ojciec malarz i krytyk sztuki Stanisław Witkiewicz, który sprowadzał do domu wybitnych korepetytorów, często uniwersyteckich profesorów.

Maturę Witkacy zdał eksternistycznie w 1903 r. we Lwowie. Później studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1914 r. po jako rysownik i fotograf wziął udział w wyprawie etnograficznej swojego przyjaciela Bronisława Malinowskiego na Wyspy Triobrandzkie. Po powrocie z wyprawy służył w Cesarskiej Gwardii Przybocznej. W czasie bitwy z Austriakami pod Witoneżem został ranny. Przeżył w Rosji Rewolucję Październikową, która wywarła ogromny wpływ na jego pesymistyczną i katastroficzną w swojej wymowie twórczość literacką.

Pierwsze twórcze próby Witkacy podjął mając 8 lat. Napisał wówczas tzw. dramaty dziecięce "Karaluchy", "Król i złodziej". W 1910 r. zadebiutował powieścią "622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta". Do najbardziej znanych dzieł literackich należy dramat "Szewcy", społeczno-obyczajowe studium o polskim charakterze narodowym "Niemyte dusze" oraz powieści "Pożegnanie jesieni" i "Nienasycenie".

Witkacy stworzył kilka tysięcy prac plastycznych. W wydanym w 1989 r. katalogu nieżyjąca badaczka jego twórczości Irena Jakimowicz opisała 3073 dzieł malarskich. Sam Witkacy w połowie lat 30. ogłosił, że wykonał 5 tys. porterów.

18 września 1939 r. dzień po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski artysta popełnił samobójstwo w Jeziorach w ówczesnym woj. poleskim.