Kluby poselskie PiS, PO oraz Kukiz'15 opowiedziały się w czwartek za przyjęciem projektu ustawy o restytucji dóbr kultury. Celem ustawy jest m.in. szybsze i bardziej efektywne odzyskiwanie bezprawnie utraconych dóbr kultury.

Wystąpienia klubów PSL i Nowoczesnej, a także koła Wolni i Solidarni zostały złożone na piśmie.

Ustawa, na temat której dyskutowali w czwartek posłowie na posiedzeniu komisji kultury, a następnie posiedzeniu plenarnym Sejmu, ma także zwiększyć bezpieczeństwo prawne dóbr kultury na wypadek kradzieży lub przywłaszczenia. Implementuje, według projektu przygotowanego przez resort kultury i dziedzictwa narodowego, do polskiego ustawodawstwa dyrektywę Unii Europejskiej dotyczącą zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego UE. Celem dyrektywy jest ochrona integralności dziedzictwa kulturowego każdego z państw UE przez ułatwienie im dochodzenia zwrotu dóbr kultury, nielegalnie wyprowadzonych z ich krajów.

W czwartek wiceminister kultury Jarosław Sellin, odpowiadając na pytanie Zofii Czernow (PO) dotyczące tego, czy państwo polskie posiada ewidencję utraconych dóbr polskiej kultury, przypomniał, że istniejący katalog strat zawiera 63 tys. poszukiwanych dzieł. "One są skatalogowane, dostępne w internecie i tak opisane, że indywidualni +detektywi+, którzy się tym interesują i chcą znaleźć jakieś dzieło (...) szybko mogą je zidentyfikować z opisu albo fotografii. Mamy specjalny portal, który ułatwia poszukiwania dzieł utraconych - dzielautraconegov.pl" - powiedział.

"Liczba spraw, które mogą się pojawić w najbliższym czasie jest bardzo ostrożna (jak podkreśliła Czernow, 2 do 6 rocznie - PAP). Liczymy na to, że będzie tego dużo więcej. Także w związku z tym, że unowocześnienie dostępu do dóbr kultury przez cyfryzację wybitnie ułatwia nam odnajdywanie dzieł" - dodał Sellin. "Bardzo często okazuje się, że różne instytucje - typu duże muzea, galerie - zaczynają w przestrzeni wirtualnej pokazywać katalogi dzieł, także tych przechowywanych w magazynach, a nie tylko wyeksponowanych na salach ekspozycyjnych. Również domy aukcyjne (...) są obecne w rzeczywistości wirtualnej. Ich katalogi są scyfryzowane. To powoduje, że coraz częściej udaje nam się dotrzeć do tego, że gdzieś jest dzieło, które jest ewidentnie własnością polską i można się o nie upomnieć" - podkreślił.

Sellin zaznaczył także, że ustawa nie będzie służyła odnalezieniu tylko tych dzieł, które poszukujemy od lat, ale także tych, które utracimy w przyszłości - "z powodu nieszczęść lub zwykłych przestępstw".

Obecnie polskie prawo nie zawiera przepisów regulujących sprawy restytucji dóbr kultury. W takich przypadkach wykorzystuje się uregulowania z prawa cywilnego dotyczące ochrony własności, nie są one jednak dostosowane do specyfiki tego typu postępowań. Ponadto Polska nadal ma poważne problemy z odzyskiwaniem dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej.

Ustawa definiuje "dobro kultury" jako zabytek i rzecz ruchomą niebędącą zabytkiem, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, historyczną bądź naukową, lub ze względu na ich znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego. Regulacje ustawowe dotyczą zatem dóbr kultury obejmujących zabytki i dobra kultury, które takiego statusu nie mają (niezabytkowe dobra kultury) – przy czym chodzi wyłącznie o dobra kultury o charakterze materialnym.

W praktyce oznacza to, że chronione będą także muzealia (niebędące zabytkami) wpisane do inwentarza w muzeum będącego instytucją kultury oraz materiały biblioteczne należące do narodowego zasobu bibliotecznego. Ograniczeniami wywozowymi zostaną więc objęte także np. niechronione dotąd zbiory sztuki współczesnej, które często są bardzo cenne.

Ustawa zawiera również regulacje odnoszące się do narodowych dóbr kultury Polski należących do zbiorów publicznych. W tekście zdefiniowano pojęcie "zbiorów publicznych", które zostaną objęte szczególnymi regulacjami ochronnymi. Chodzi o wydłużenie czasu gdy może zostać wszczęte postępowanie o ich zwrot, do 75 lat. W przypadku pozostałych narodowych dóbr kultury jest to 30 lat.

Za restytucję dóbr kultury będzie odpowiedzialny Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do jego obowiązków będzie należało podejmowanie działań – w kraju i za granicą – mających na celu odzyskanie utraconego dobra kultury. W ustawie określono też przypadki, gdy minister będzie miał obowiązek z urzędu zająć się sprawą zwrotu mienia (chodzi o zabytki wywiezione na stałe za granicę). Minister będzie też zobligowany do współpracy z odpowiednimi instytucjami państw unijnych oraz wspierał prowadzenie wzajemnych konsultacji w sprawach zwrotu dóbr kultury na terytorium Unii Europejskiej. W efekcie Polska będzie mogła korzystać z procedury uproszczonej restytucji polskich narodowych dóbr kultury, ustanowionej w prawie UE.

Ustawa określa też zasady postępowania ws. zwrotu z państwa UE narodowych dóbr kultury Polski, wyprowadzonych z naszego kraju z naruszeniem prawa. Projekt zawiera przepisy dotyczące postępowania ws. zwrotu z Polski dóbr kultury, wyprowadzonych bezprawnie z państwa Unii Europejskiej. Jest też rozdział poświęcony zwrotowi z Polski dóbr kultury, wywiezionych z naruszeniem prawa z państw innych niż unijne.

Zapisano także przepisy karne odnoszące się przede wszystkim do zachowań polegających na utrudnianiu postępowania o zwrot zagranicznego narodowego dobra kultury, np. przez zatajanie i podawanie nieprawdziwych informacji na temat jego przechowywania. W takiej sytuacji sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a w przypadku sprawy mniejszej wagi – wymierzana będzie kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Ponadto sąd będzie mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabytkami.

W projekcie ustawy znalazły się też przepisy usprawniające postępowanie dotyczące nakazania zwrotu dóbr kultury na terytorium państwa unijnego oraz eliminujących dotychczasowe luki i niejasności prawne. Przewidziano także regulacje prawne służące zabezpieczeniu odnalezionego dobra kultury. Rozszerzono także obowiązek uzyskiwania pozwoleń na wywóz za granicę niektórych dóbr kultury niebędących zabytkami; określono ogólne zasady postępowania z dobrami kultury, wyprowadzonymi z Polski z naruszeniem prawa po ich zwrocie. Zobowiązano podmioty gospodarcze (firmy i osoby fizyczne) zajmujące się obrotem dobrami kultury do prowadzenia ksiąg w celu ewidencjonowania tych dóbr oraz ekspertyz przez nie wystawianych.

Projekt ustawy trafi teraz pod głosowanie, które odbędzie się prawdopodobnie w piątek.(PAP)