Wielki Tydzień w tradycji prawosławnej. Wystawa w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka

Ikona przedstawia Chrystusa, który wyciąga z otchłani piekielnych pierwszych rodziców – Adama i Ewę.

"W ten sposób dokonuje się akt zabawienia ludzkości przez krzyż, odkupienie pierwotnych win. Chrystus stoi na skrzyżowanych wrotach piekieł, depcze je – co jest dobitnym znakiem Jego triumfu nad śmiercią. Odpowiednikiem tej sceny w Kościele łacińskim jest wizja Chrystusa stojącego z chorągwią w dłoni na grobie, wokół którego leżą śpiący rycerze" – mówił PAP Mirosław Kruk, kurator Galerii "Sztuka Cerkiewna Dawnej Rzeczypospolitej".

XVI-wieczna ikona została zakupiona do zbiorów muzealnych dwa lata temu w jednym z antykwariatów. Przypuszczalnie była ona częścią większego dzieła – ikony Męki Pańskiej - złożonego z wielu kwater, z których każda ilustrowała scenę pasyjną.

Teraz wyjątkowe średniowieczne malowidło trafi na ekspozycję stałą sztuki cerkiewnej. Można tam oglądać także XIX–wieczne płaszczenice – płótna z wymalowaną postacią złożonego do grobu Chrystusa.

W Wielki Piątek w kościołach obrządku wschodniego płaszczenica jest noszona w procesji, a następnie duchowni nakrywają nią ustawiony w cerkwi symboliczny grób Jezusa, który wierni adorują. Podczas rezurekcji tkanina jest obnoszona wokół świątyni, następnie układana na ołtarzu, gdzie pozostaje aż do święta Wniebowstąpienia.

Pałac Biskupa Erazma Ciołka warto odwiedzić także, by zobaczyć zabytki związane z obchodami Wielkanocy w Kościele obrządku łacińskiego. Jednym z nich jest Osiołek Palmowy z Szydłowca – wózek z XVI wieczną figurą Chrystusa na osiołku. "To niezwykły rekwizyt dramatyczny, który daje nam wyobrażenie, jak wyglądały obchody Niedzieli Palmowej, kiedy tłum ludzi prowadził figurę ulicami do kościoła symbolizującego Jerozolimę" – mówił PAP starszy kustosz w Dziale Sztuki Dawnej dr Wojciech Marcinkowski.

Osiołek pochodzący z kościoła św. Zygmunta w Szydłowcu to jedna z zaledwie kilku takich figur, które zachowały się w Polsce i z ok. 200, które dotrwały do naszych czasów na świecie.

Rzeźba została wykonana z dwóch bloków lipowego drewna: z jednego artysta wykonał korpus Chrystusa od pasa w górę, z drugiego jego nogi i osiołka. Figura jest umieszczona na oryginalnym wózku, brakuje w nim jedynie balustradek po bokach oraz lejców, które trzymał w ręku Jezus.

Sceny pasyjne można oglądać także w nastawie ołtarzowej wykonanej przez Mikołaja Haberschracka do augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na krakowskim Kazimierzu. Do naszych czasów zachowało się 11 kwater i fragment dwunastej. Najbardziej znana i najczęściej reprodukowana z nich to "Modlitwa w Ogrojcu", będąca jednym z najwcześniejszych w dziejach sztuki przedstawień przyrody nocą.

"Niezwykłe jest także +Pojmanie Chrystusa+. Na pierwszym planie widzimy św. Piotra, który dobywa miecza, a Chrystus i całujący go Judasz pozostają w głębi. Pozostaje zagadką, co skłoniło augustianów do takiego przekomponowania tradycyjnej ikonografii" - mówił dr Marcinkowski. "Z kolei scena +Naigrywania się z Jezusa+, w której oprawcy kołem otaczają skrępowanego Chrystusa, jest bardzo dynamiczna i drastyczna. Miała wywołać u patrzącego empatię, poruszyć go wewnętrznie i przemienić duchowo" - dodał.

Najprawdopodobniej częścią ołtarza powstałego w warsztacie Haberschracka było także malowidło "Trzy Maryje u grobu Chrystusa", które trafiło do Muzeum Narodowego z kościoła w Niegowici. Malowidło przedstawia trzy kobiety podążające do grobu Jezusa z wonnościami, ale widoczne w jego górnym rogu: krawędź sarkofagu, wijąca się tkanina oraz fragment stopy świadczą o tym, że dzieło to było częścią większego przedstawienia. "Zestawienie +Trzech Marii+ z poświadczonymi malowidłami Haberschracka doprowadziło nas do wniosku , że może to być fragment środkowej części augustiańskiego ołtarza" – mówił dr Marcinkowski.

Będąc w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, warto też zwrócić uwagę na gotyckie XV i XVI-wieczne figury procesyjne Chrystusa Zmartwychwstałego wyrzeźbionego w dynamicznie układających się szatach oraz na pochodzące z Kościoła Mariackiego w Krakowie dwie figury rycerzy z warsztatu Wita Stwosza. Najprawdopodobniej były one umieszczane w czasie wielkanocnym jako dopełnienie Grobu Pańskiego.

Pałac Biskupa Erazma Ciołka w okresie świątecznym będzie otwarty do piątku, a w wielkanocny poniedziałek do godz. 16.